V.2.2. Tezgah türü

BURGUDERE KÖYÜ

[geri] [içindekiler] [ileri]


bizyenek

28 Çömlekçi tezgahı artık bizyenek adı verilen bu çukur, pişmiş toprak tabaklardan oluşmaktadır.

Elazığ'ın Palu ilçesine bağlı Burgudere köyü (eski adıyla Hünekrek), trenle ulaşılabilen şanslı köylerden biridir. Ne var ki tren, dağın başında kurulmuş olan köyün eteğinden geçmekte, asıl yerleşim merkezine varabilmek için bir saate yakın bir süre dik yamaçlara tırmanmak gerekmektedir. Ama bu yamaçlar bir kaynak suyunun suladığı bol ağaçlı, yemyeşil yamaçlardır. Köy, tepede tam suyun ve yeşilliğin bittiği yerde kurulmuştur. Köylüler, günlük ihtiyaçları olan suyu ortalama yarım saatlik mesafedeki tren istasyonuyla köy arasındaki kaynaktan karşılamaktadırlar.

Biz köyün tepesine vardığımızda öyle sıcağı tüm kuvvetiyle bastırmıştı, ama bu sıcak kadınların güveç yapmalarını engellemiyordu.

Kadınlar burada, hasat mevsiminden sonra bir ay süreyle bu işi sürdürmektedirler. Bir kadın yüz elli - iki yüz parça iş çıkarabilmektedir. Yapılan işlerin hemen hemen tümü öteki köylerin ürünleriyle takas edilmektedir.

mercilek

Bizyenekten çıktıktan sonra güveçleri rötuşlama işleminde kullanılan ve mercilek adı verilen teneke parçası.

talaş

Çömlekçi tezgâhını oluşturan öteki ögeler:
Biçimlerdirmede kullanılan ve talaş adı verilen tahta parçası

Burgudere'de iki çeşit toprakla çalışılmaktadır: bunlardan birincisi sur adı verilen normal kırmızı kil, öteki de gor adı verilen kırmızı, talk (3MgO 4SiO2H2O) görünümde, parıldayan, sabunumsu, sertçe bir topraktır. Yapılan işlerde iki ölçü gor, bir ölçü sur kullanılmaktadır.

Yapılan işler güneşte iyice kuruduktan sonra açıkta rüzgarlı bir havada çalı çırpıyla bir buçuk saat süreyle pişirilir. Açıkta pişirme işlemine her kil elverişli değildir. Elde edilen ürünler ateşe, hatta aleve dayanıklıdır. Aslında güveç yapan tüm köylerin ürünleri ateşe ve aleve karşı dayanıklılık gösterir. Doğaldır ki bu özellik kullandıklan toprağın niteliğinden gelmektedir ve belki de onları bu işi yapmaya yönelten neden, toprağın niteliğidir.

Burgudere köyünde kullanılan hammaddelerin kimyasal analizi:
  gor (%) sur (%)
A.Z.(ateş zayiatı) 5.38 6.62
SiO2 61.09 60.20
Al2O3 19.36 18.30
Fe2O3 8.90 9.62
TiO2 0.76 0.78
CaO 11.22 2.12
MgO 2.29 -
K2O Na2O 1.0 1.0
geza güneşte kurumakta

29 Önce geza adı verilen güveçlerin dip kısımları bizyeniğin çukurluğundan yararlanarak yapılmaktadır. Tezgâh görüldüğü gibi, ters döndürülmüş bizyeneğin üzerine oturtulmuş ikinci bir bizyenekten oluşmaktadır. Henüz milin bulunmamasına karşın dönme işlemi artık biraz olsun kolaylaşmıştır.

30 İkinci etapta güveçlerin gövdelen bant usulüyle tamamlanır. Ağızları düzeltilmeden ve kulplamaya geçilmeden önce güveçler bir süre güneşte kurumaya bırakılır.


[geri] [içindekiler] [ileri]


Not:
Bu araştırma Güngör Güner tarafindan 1972-77 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. O nedenle sayısal ve diğer veriler, o günün koşullarını yansıtmaktadır.